ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ‌های پاییزه کلزا (Brassica napus L.) تحت تاثیر کمبود آب در شرایط آب و هوایی آذربایجان شرقی

بهمن پاسبان اسلام دانشیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران *نویسنده مسئول: [email protected]   تاریخ دریافت: 28/11/92                                                                                        تاریخ پذیرش: 10/9/93   چکیده      چون در بسیاری از اراضی زراعی اقلیم‌های سرد کشور میزان آب در دسترس تابع بارندگی‌های فصلی است، بنابراین گزینش ژنوتیپ‌هایی که در همه شرایط آبی عملکرد‌های قابل قبولی داشته باشند، از اولویت بیشتری برخوردار می‌باشد. آزمایش با هدف ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ‌های پاییزه کلزا در شرایط کمبود آب طی دوره گل‌دهی و پرشدن دانه در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی به‌صورت کرت‌های خرد شده بر پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال زراعی 92-1391 اجرا گردید. آبیاری به‌عنوان فاکتور اصلی در سه سطح: بدون تنش، تنش کمبود آب در مراحل گل‌دهی و پرشدن دانه (کاهش یک مرتبه آبیاری نسبت به شاهد در دوره مذکور) و ژنوتیپ به‌عنوان فاکتور فرعی شامل 18 ژنوتیپ پاییزه کلزا بودند. نتایج نشان دادند که کمبود آب باعث کاهش معنی‌دار ارتفاع بوته گردید. بروز خشکی در مرحله گلدهی باعث کاهش معنی‌دار طول خورجین، تعداد خورجین در بوته و عملکرد دانه گردید. کمبود آب در مرحله گل‌دهی باعث ریزش خورجین‌های تازه تشکیل یافته شده و عملکرد دانه را کاهش داد. بین ژنوتیپ‌های مورد مطالعه اختلاف معنی‌داری از نظر تعداد خورجین در بوته دیده شد و ژنوتیپ‌های Karaj2، HW101، L72، L183، HW113، Karaj3 و L210 بیشترین تعداد خورجین در بوته را کسب کردند. وجود همبستگی مثبت و معنی‌دار بین عملکرد دانه با تعداد خورجین در بوته، ارتفاع بوته و طول خورجین نشان دهنده اهمیت این صفات در تعیین عملکرد دانه کلزای پاییزه است. تجزیه کلاستر بر پایه صفات مورد مطالعه، ژنوتیپ‌ها را در سه گروه قرار داد. L73، L183، L72 و HW101 با قرار گرفتن در یک گروه در مقایسه با سایر ژنوتیپ‌های دو گروه دیگر، همواره تعداد خورجین در بوته و عملکرد دانه بالا‌تری داشته و برای کشت در شرایط کمبود آب و عادی، مناسب‌تر از سایر ژنوتیپ‌‌ها بودند.